Jasangarritasun arkitektonikoaren aldarrikapen batek hartuko du Emakumeen plaza Mugak/ Bienalean

1970 Urtarrila 1

• Hitzordu arkitektonikoaren bosgarren edizioak hiru proposamen iragankor eraikiko ditu hiru euskal hiriburuetan 2025eko urrian eta azaroan. 
• Hainbat herrialdetatik iritsitako proposamenak jaso dituen deialdi arrakastatsu baten ondoren, epaimahaiak Bilbon kokatzeko irabazlea aukeratu du: berrerabilitako materialekin egindako eraikuntza bat, birgaitze jasangarriago eta moldagarriagoez kontzientziatzeko. 
• ‘Etxenoi’ izenpean, esku-hartzeak aldamioak eta hondakinak bezalako materialak erabiliko ditu eta etxekoa izango du ardatz arkitektura erantzukizun kolektiboko ariketa gisa berrinterpretatzeko.

Gure hirietako edozein kaletan aurki daiteke hondakinez eta altzariz betetako edukiontzi bat, etxeko eraberritze baten emaitza, soberan geratu den guztia deuseztatzeko prest. Askotan, erreforma horiek aldaketa estetikoen ondorio dira, egokitzapen funtzionalen ondorio baino. Premisa horrekin, esku-hartze arkitektoniko batek hartuko du Bilboko Emakumeen plaza datorren udazkenean, Mugak/ Euskadiko Nazioarteko Arkitektura Bienalean, birgaitze jasangarri eta egokigarriagoei buruzko hausnarketa sustatzeko helburuarekin.

Bilbon, irabazleaz gain, beste bi proposamen saritu dira. Hirurek utopiari buruzko hausnarketa proposatzen dute, jasangarritasunaren eta hiri-berroneratzearen ikuspegitik. Esku-hartzeek hiriaren memoria industrialarekin elkarrizketan daude, eta planteatzen dute nola berrerabili eta eraldatu egungo hiri-sarea etorkizun jasangarriagoak eraikitzeko. Ikuspegi horrek Bilbo esperimentazio-laborategi bihurtzen du, non arkitektura iragankorra gaur egungo erronkei aurre egiteko irtenbide ukigarri eta kritikoetan islatzen den.

‘Etxenoi’, hausnarketarik gabeko birgaitzearen kritikarako etxe kolektiboa

Bilbok Emakumeen plazan eraikiko du bere proposamena, Abandoko geltokiaren aurrean. Proposamen irabazlea ‘Etxenoi’ izan da, Jaime Gutierrez Armendariz eta Itziar Molinero Miranda bilbotarrena, arkitektura erantzukizun kolektiboko ariketa gisa berrinterpretatzen duena.

Proposamenak ‘fast-fashion’ -aren kontsumoarekin alderatzen ditu erreformak eta esku-hartzeak, eta etorkizun jasangarriago baten eraikuntzan aldaketarako eragile aktibo gisa proposatzen ditu herritarrak. "Gure etxebizitzetako aldaketa asko konpainia handiek markatzen dituzte, denboraldi bakoitzean produktuak aldatuz. Gure etxeen barruan gertatzen den hori gure hiriak osatzen dituzten eraikin eta espazio publikoetara estrapolatzen da, non askok hiri-kirurgia estetikoak jasaten dituzten, baldintza garrantzitsuagoak hobetu gabe, hala nola irisgarritasuna, erosotasun termikoa edo formaren eta egituraren moldagarritasuna etorkizuneko aldaketetara", azaldu dute proposamenaren egileek.

‘Etxenoi’ proposamenaren helburua etxekoa aztertzea da, etxebizitzen barrualdearen alderdi ukigarri eta egunerokoan zentratzea, arkitektura publiko orokorrari hurbildu ahal izateko. Eztabaidaren erdigunean jarriko du "gure etxeen etorkizunaren iraultzan aldaketa jasangarriagoak eta moldagarriagoak egin behar direla".Proposamenak Bilboko hiri-testuinguruarekin hitz egiten du, erabiltzen dituen materialak, aldamioak eta oihalak esaterako, hiriko industria-paisaia eta eraikuntza-tradizioa gogora ekartzen baititu. Gainera, obra-hondakin eta -materialak eta baztertutako altzariak bildu eta erakutsiko dira, "alde batera uzten ari garena" erakusteko.

Epaimahaiak nabarmendu duenez, "jasangarritasunaren, berrerabilpenaren eta hiri-berroneratzearen funtsezko kontzeptuak inpaktu kontzeptual eta funtzional handiko arkitektura bihurtzeko gaitasuna du. Berrerabilitako aldamioen erabileragatik nabarmentzen da, arkitekturatik ekonomia zirkular bateranzko trantsizioa sinbolizatzen baitute. Ikuspegi horrek aztarna ekologikoa minimizatzen du, eta, aldi berean, egitura moldagarria eta funtzionala eskaintzen du. Oihalak sartzeak etxeko ikuspegia ematen du, eta horrek dimentsio intimoa eta gogoetatsua ematen dio proposamenari".

Bilbon, epaimahaia honako hauek osatu dute: María Arana Bienaleko komisarioak; Concha Fernández Ordoyo Eusko Jaurlaritzako Bizkaiko Etxebizitza ordezkariak; Javier Martínez Callejo Hiriko Udaleko Hiri Plangintzako zuzendariak; Miren Escartín arkitektoak, Bizkaiko EHAEOko ordezkariak; Ibon Salaberria arkitekto ospetsuak, EHUko Arkitekturako Goi Eskola Teknikoaren ordezkariak; eta Clara Hurtado arkitektoak, Habic klusterreko ordezkariak.

Bigarren saria eta accesita

Epaimahaiak Pablo Paradinas Sastre madrildarraren ‘Gaviones en el aire’ proposamenari bigarren saria ematea erabaki du, 1.000 euroko dotazioarekin, "materialen berrerabilpenean duen ikuspegi sortzaileagatik eta Bilboren iragan industriala utopia garaikideen motor gisa berrinterpretatzeko duen gaitasunagatik". Proiektuak, berrerabilitako gabioi-kaiolen bidez, egitura errektangularra proposatzen du plaza betetzeko, non eguneroko jarduerak garatu ahal diren.

Gainera, Acha Zaballa estudioko ‘Garden on the way’ proiektuari accesita eman zaio, "egitura efimeroen eraikuntzaren kritika gisa ‘antipabiloi’ proposamen erradikal eta apurtzaileagatik. Bere aztarna ekologiko eskasagatik eta hiriaren birnaturalizazioari buruzko hausnarketa sortzeko duen gaitasunagatik nabarmentzen da". Diseinuak bi atoik osatzen dute, horietako bat lorategi bat edukitzen duela, eta lehendik zegoena erabiltzea proposatzen du, okasio honetarako berariaz ezer eraiki eta fabrikatu gabe.

Gurutzatutako proposamenak: utopiari buruzko elkarrizketa

Donostian, Alderdi Ederreko zabalgunea, udaletxe aurrean, zaintza kolektiboen inguruko hausnarketa baten eszenatokia izango da, ‘Levedad y denuncia: el bordado como utopía en femenino’ proposamenari esker. Gasteizen, horma batek Andre Maria Zuriaren plaza zatituko du 'Utopía: prohibido el paso' proposamenaren bidez, mugak zalantzan jarriko dituena eta herritarren parte-hartzea bultzatuko duena.

Proposamen guztiak elkarrekin lotzen dira eta utopiari buruzko elkarrizketa eraikitzen dute. Bilbon, utopiari buruzko hausnarketa iraganetik hasten da eta etorkizunerantz proiektatzen da: hautatutako proiektuek memoria industriala eta hiri-paisaia berrinterpretatzen dituzte, lurraldea birsortzen duten irtenbide jasangarriak proposatuz. Eraldaketa arduratsuaren ikuspegi horrek Donostiarekin elkarrizketan dago, non narratiba historiko eta sozialetatik abiatuta topaketarako eta partaidetzarako espazioak irekitzean oinarritzen diren proposamenak; eta Vitoria-Gasteizekin, non espazio publikoaren boterea jartzen den erdigunean, eztabaidarako eta adierazpen kolektiborako leku gisa. Elkarrekin, hiru hiriek jasangarritasuna, memoria eta herritarren parte-hartzea lotzen dituen kontakizuna marrazten dute, utopia garaikideen zutabe gisa.