Harresi batek Andre Maria Zuriaren plaza bitan banatuko du Mugak/ Bienalean

1970 Urtarrila 1

• Hitzordu arkitektonikoaren bosgarren edizioak hiru proposamen iragankor eraikiko ditu hiru euskal hiriburuetan 2025eko urrian eta azaroan.
• Hainbat herrialdetatik iritsitako proposamenak jaso dituen deialdi arrakastatsu baten ondoren, epaimahaiak dagoeneko aukeratu du Gasteizerako irabazlea: mundua banatzen duten zatiketa erreal eta sinbolikoen inguruan hausnartzeko harresi bat.
• ‘Utopía: prohibido el paso’ izenburupean, instalazioak lau metroko altuera izango du eta plaza bitan banatuko du. Herritarrei esku hartzeko deialdia egingo zaie, adierazpen kolektiboaren elementu gisa hartuta.

Berlingo harresia erori eta 35 urtera, munduan ez dirudi lurraldeen eta gizarteen zatiketari amaiera emateko modurik dagoenik. Datorren udazkenean, Gasteizek bere harresi propioa eraikiko du, Mugak/ Euskadiko Nazioarteko Arkitektura Bienalak sustatutako esku-hartze arkitektonikoa, hausnarketa eta kritika sustatzeko helburuarekin.

Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza eta Hiri Agenda Sailak bultzatutako Bienalaren bosgarren edizioa 2025eko urrian eta azaroan ospatuko da. ‘Gazteluak airean, edo nola eraiki gaur egungo utopia’ lelopean, Arku Atlantikoaren hitzordu arkitektoniko nagusiak aldi baterako hiru arkitektura eraikiko ditu hiru euskal hiriburuetako plaza enblematikoetan, berrikuntza, jasangarritasuna eta hiri-ingurunearekin eta herritarrekin elkarrizketa uztartzen dituztenak.

Irabazleaz gain, beste bi proposamen saritu izan dira. Gasteizen, utopia jorratzen dute hirurek, ikuspuntu adierazkor eta parte-hartzaile baten bidez. Arkitekturak esku-hartze sinbolikoak eta dinamikoak nola sor ditzakeen aztertzen dute proiektuek, espazio publikoa interakziorako eta zalantzan jartzeko leku bihurtzeko. Testuinguru horretan, Mugak/ Bienalak arkitektura iragankorra erabiltzen du gure hiri-inguruneko gizarte-harremanei eta erronkei buruzko eztabaida pizteko tresna gisa.

‘Utopía: prohibido el paso’

Hiriburu arabarrak espazio publikoan instalazio bat izango du lehen aldiz Mugak/ Bienalaren esparruan. Aukeratutako proposamenak ‘Utopia: igarotzea debekatuta’ du izena, eta Sebastián Bayo arkitekto eta artistaren lana da. Jaiotzez madrildarra izan arren, txikitatik bizi izan zen Euskadin, eta Gasteizko Arte eta Lanbide Eskolan eta Oihaneder Kulturunean ikasi zuen.

Egurrezko egitura batek lau metroko altuera duen harresi bat osatuko. Bere paradoxaren bitartez utopiaren kontzeptua lantzen du: horma bat eraikitzen du horien existentzia zalantzan jartzeko. Utopiaren kontzeptua bere paradoxatik jorratzen du: harresi bat eraikitzen du horien berrorien existentzia zalantzan jartzeko. Hala, proiektuak plaza enblematikoa eraldatzen du, haren joan-etorria zailduz eta ikuspegia mugatuz; herritarren parte-hartzea sustatzen duen esperientzia bat proposatzen du, harresia nahi duten bezala eragin ahal izango baitute.

Bayoren arabera, “igarobidea eta atzean geratzen denaren ikuspegia eragozten duen oztopo arkitektoniko batek harresiaren beraren aurkako hausnarketa eta erreakzioa eragin nahi du. Iritziak adierazteko eta azaltzeko bide bihurtzen du, eztabaidarako eta bere probokazioa erregistratzeko bide”. 

Kokagunea, plazaren hegoaldeko zatia, “hiriko Erdi Aroko harresiaren trazak aztertu ondoren arrazoitzen da, harresiaren fikziozko jarraipena irudikatuz”.

Epaimahaiak ‘Utopía: prohibido el paso’ proposamenak espazio publikoan karga sinboliko eta komunikatibo handia sortzeko duen gaitasuna nabarmendu du: 

"Horma, mihise bat bezala pentsatua, publikoa esku hartzera gonbidatzen du, adierazpen kolektiboaren sinbolo bihurtuz. Espazio publikoa eraldatzeaz gain, diskurtso sozial eta kultural indartsua sortzen duen arkitektura da, Mugak/ Bienalaren helburuekin bat datorrena”.

Erabakia epaimahai profesional batek hartu du, nazioko eta nazioarteko garrantzia duten figurek osatuta: María Arana Bienalaren komisarioak; Igor Díaz de Guereñuk, berrikuntza eta hedapen arkitektonikoko proiektuen kudeatzaileak Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza, Lurzoru eta Arkitektura Zuzendaritzan; Alfredo Bengoak, Gasteizko Udaleko Plangintza eta Proiektu Zerbitzuko buruak; Maite Apezteguía, Arabako EHAEOko ordezkariak; Unai Gorroñok, Gasteizko arkitektura iragankor hau babesten duen Egoin enpresako merkataritza eta marketin zuzendariak; Nuño Mardonesek, Nafarroako Unibertsitateko Arkitekturako Goi Eskola Teknikoko irakasleak; eta Sofia Lekkak, designboom arkitektura eta diseinuko aldizkari ezaguneko erredaktore buruak; eta Clara Hurtado arkitektoak, Habic klusterrekoa.

Bigarren saria eta accesita

Epaimahaiak bigarren saria, 1.000 eurokoa, ‘URA: Urban Rain Architecture’ proposamenari ematea erabaki du, Madriletik etorria. Noemí Gómez Lobo, Diego Martín Sánchez eta Jonas Klaassen dira horren egileak. Kontzeptua uran ardazten da, baliabide urria, eta hiriko euri ugariaz baliatzea proposatzen du, hura ospatzeko eta harekin konektatzeko. Estalki luze bat da, plazatik jaisten dena eta ura eusten duena; aldi berean, aterpe bat sortzen du bere azpian, baita bertan geratzen den euriaren azpian. Epaimahaiaren arabera, “proposamenak funtzionaltasuna eta sinbolismoa uztartzen ditu, hiri-espazioaren irakurketa berritzailea eskainiz eta iraunkortasunari eta baliabide naturalei buruzko hausnarketa sustatuz”.

Gainera, accesit bat lortu zuen Sergi Viñals Musquera eta Hector Lautaro Longoren (Bartzelona) ‘Arkitektura Hausnarketa’ lanak, “esku-hartze arkitektoniko lasai eta poetiko baten bidez esperientzia introspektibo eta sentsorial bat sortzeko duen gaitasunagatik”.Proposamena landaretzaz inguratutako ispilu-kaxa bat da. Funtzio utilitarioa gainditzen duen eta pertsonen, espazioaren eta naturaren arteko lotura ospatzen duen espazio introspektibo bat sortzen du.

Gurutzatutako proposamenak: utopiari buruzko elkarrizketa 

Bilbon, ‘Etxenoi’ proposamena Emakumeen plazan kokatuko da, eta, material berrerabilien bidez, arkitektura berrinterpretatzea proposatuko du, erantzukizun kolektiboko jarduera gisa. Donostian, Alderdi Ederreko zabalgunea, udaletxe aurrean, zaintza kolektiboen inguruko hausnarketa baten eszenatokia izango da, ‘Levedad y denuncia: el bordado como utopía en femenino’ proposamenari esker.

Proposamen guztiak elkarrekin lotzen dira eta utopiari buruzko elkarrizketa eraikitzen dute. Gasteizen, saritutako proposamenek kritika sozialetik eta introspekziotik jorratzen dute utopiaren kontzeptua, Bilboko narratibak osatuz, non hautatutako proiektuek utopiari buruzko gogoeta proposatzen duten, jasangarritasunaren eta hiri-berroneratzearen ikuspegitik; baita Donostiakoak, memoria, berrikuntza eta parte-hartze soziala uztartzen dituen utopiari buruzko hausnarketaren gunea izan dena. Hautatutako proiektuek herritarrak aktiboki parte hartzera gonbidatzen dituzte, espazio publikoa adierazpen kolektiborako eta hausnarketa pertsonalerako leku gisa berrinterpretatuz. Gasteizek egituratzen du errelato global honen itxiera, eta azpimarratzen du esku-hartze arkitektonikoen garrantzia gizarte- eta ingurumen-dinamika garaikideak zalantzan jartzeko, berrinterpretatzeko eta eraldatzeko tresna gisa.

Proposamenak gauzatzeko baliabideak 

Hiru hirien kasuan, epaimahaiak kalitate arkitektonikoa eta espaziala, ingurunearekiko harremana, berrikuntza-maila, ingurumen-inpaktua eta bideragarritasun teknikoa baloratu ditu. Proposamen irabazleek 10.000 €-ko saria jasoko dute ordainsari moduan proiektua garatzeko eta instalazioa zuzentzeko, 50.000 €-ko exekuzio-aurrekontuarekin.

Gainera, Mugak/ Bienalarekin berriki akordatutako lankidetzari esker, hiru euskal probintzietako Arkitekto Teknikoen elkargoek lehiaketa bat antolatuko dute haien kideei zuzenduta, haien hautagaitzak aurkezteko eta hiru proposamen irabazleak gauzatzen laguntzeko.

Orain, talde irabazleek 2025eko urrian eta azaroan Euskadin haien diseinuak eraikitzeko prestaketekin hasi ahal izango dute. Bitartean, Mugak/ Bienalaren bosgarren edizioak forma hartzen jarraitzen du: datorren urtarrilaren 15ean programazioa eraikitzen jarraitzeko hurrengo aukera irekiko da. OPEN Mugak/ izenpean, jardueren deialdi tradizionala abiaraziko da. Arkitekturaren eta kulturaren inguruko eragile eta aktibistei zuzenduta dago, hainbat ikuspegitatik edizio honen gaia hausnartzen duten proiektuak garatzeko, programazio ofizialaren parte izateko.